እት ዓሲመት አልማንየ በርሊን ጃምዐት ፍሬይ በርሊን። ምን ዮም 1- 4 ኣፕሪል 2009 እግል ዝክረት ወሕሽመት
ኢኖሊትማን ወዕለ ገብአ፣ እትሊ ወዕላ ምን ኩለን ፕሮፌሰር ኢኖሊትማን ሸቄ ዲበን ለዐለ ዐዶታት ምግባይ ምፍጋር
ጸሓይ። አፍሪቃ። ወአሮበ ለመጸው ሕሱራም እግል ዕሉም ሉቃት። ክቱብ። ዓዳት። ታሪክ። ኣሳር ወብዕድ እሉ ሸብህ
መጃላት ለልሀድግ ወፋትሽ ውራቅ አቅረበው፣፣ ገሌ ምነ’ ለቀርበ ውራቅ ወቀይ ፕሮፌሰር ኢኖሊትማን ዲብ መትቀዳም
በሐስ ወዕሉም። ወታእሲሩ ዲብ እሊ አዜ ለሀለ አግማም ሸርሕ ዐለ፣፣
ገለ ምኑ ህዬ ዲበ’ ፕሮፈሰር ኢኖሊትማን ሸቄ
ዲቡ ለዐለ መጃላት አምር ሐዲስ ወመትቀዳም ዕሉም ምስል ተሪክ ቀዳም እንዴ ቀርነ ለወዴሕ ሐብሬታት ከምክም ዐለ፣፣
ለመናሰበት ወቀይ ኢኖሊትማን አክልአዪ ሳፊ ክምሰል ዐለ ወእግል አግማም ሐዲስ ስለል ዐቦት ክም ፈትሐ ሌጠ ለትሸሬሕ
እንዴ ኢትገብእ። ዕልም ወበሐስ እት መትቀዳም ወዐቦት መጅተመዕ ገበይ ክም ፈቴሕ ወውላድአዳም ዲብ ረዪም ወቅሩብ
ለወድዉ አሽቃል ወዓዳቶምሕድ እንዴ አትአመረዉ ምን ሕድ ክምሰል ደርሶ ወምስል እግል ልትቀደሞ ገበይ ክምሰል ከስት
እግሎም ለተአበርህ ዐለት፣ ዲብ እሊ ህሌና እቱ ዘመን ዐውለመ እዲነ ክምሰል ሐቴ ቂሾት እንዴ ገብአት ወላድ አዳም
ሐብሬታት ወምራድ ፍንጌ መጥሐን ወወለተ! ሕድ እንዴ ኣመረው እብለ ቀለት ገበይ። ምን ሕድ ደርሶ ወምስል መር’ሾ
ሀለው፣ እሊ ኩሉ ፈድል ረቢ ወፈድል ዑሉም። በሐስ ወመትቀዳም ቱ፣ ከረ ፕሮፌሰር ኢኖሊትማን እሊ ኣብሳር እሊ እተ’
ኢዐለ ዲቡ ወክድ። እዲነ እግል ትትቀደም ወሽዑብ እዲነ ታሪክ ወአብሳር ሕድ እግል ለኣምር ከድመው፣ ዲብ ዑሉም
ህግያ። ዓዳት ወአብሳር ብዕድ ምን ቃረ’ት ዲብ ቃረ’ት እዲነ እት ሰብኮ ወሳግሞ ለበጽሐዉ ምድር ቱ፣ ወምን ዐድ
ዲብ ዐድ እብ እገር። በዋቢር በሐር። መካይን ወእት ሰሩ
ገሌ እብ አዱግ ወአብቁል እንዴ ገይሶ ናይ ለትፈናተ ሽዑብ እዲነ ታሪክ። ኣብሳር ወሀገጊት ሰጀለው፣ መሰለን
ፕሮፌሰር ኢኖሊትማን ምን ጀርመን ዲብ ኤርትርየ እንዴ መጸ ምስል ከረ ነፈዕ ወድዕትማን ወብዕዳም መልህያሙ እንዴ
ትሳደ። ኣድጋማት ወሐልየት ትግራይት ከትበ ወጠብዐ፣ ቃሙስ ትግራይት እብ ጀርመን ወእንግሊዚ ለትተርጀመ አዳለ፣
እተ’ መደት ለትከተበ ክቱብ አስክ ዮም ዲብ ጃምዓት ሰምያት ወብዕድ አካናት ለአደርሶ እቡ ሀለው፣ መሰለን ትግራይት
እትሊ መጃል ለአደርሶ እበ ሀለው፣ እሊ ለመስል ወብዕድ ታሪኻይ አሽቃልመ ዲብ ዐዶታት ብዕድ ሸቀ፣ እሊ ኢኖሊትማን
ለሸቀዩ ሽቅል ምን ግም ዲብ ግም እት ሐልፍ አስክ ዮም አዳም ደርስ ምኑ ወክም መሰል ሰኔት ልርእዩ ሀለ፣
እብሊ ሰበብ እሊ ህዬ ምን ሰነት 2002 ዲብ ክል 4 ሰነት እግል ሕሽመት ኢኖሊትማን ወሽቅሉ ዲበ መጃላት ለህቱ
ሸቄ ዲቡ ዐለ ወዕለ መኤምረት እግል ልግበእ ትቀረረ፣ ወእብሊ ሰልፋይ ሙእተመር ዝክረት ኢኖሊትማን እት 2002
ገብእ እት ሀለ። ለካልኣይ ሀዬ እት ሰነት 2006 ጋብእ ዐለ፣ ሳልሳይ ወዕለ ዝክረት ኢኖሊትማን እሊ ለአዜ ነሀድግ
እቡ ለሀሌናቱ፣ ራብዓይ ወዕለ እት ህዬ ዲብ ጃምዓት ኣልቃህራ - መስር ሐቆ ሰለስ ሰነት እግል ልግበእ ቱ፣
ከፕሮፌሰር ኢኖሊትማን መንቱ? ወሚ አውቀ? እተ’ ልብል ጋር ታሪኽ ፋዬሕ ሰበትቱ። እተ መጽእ ወቀት በኑ ምን
እንርእዩ ሰበት ሐይስ ንእዘም ምኑ፣ እትሊ አርእስ ዮም ዲብ ጽበጥ ወመባጼሕ ናየ’ ሳልሳይ ወዕለ ኢኖሊትማን እግል
ንህደግ ቱ፣ ሳልሳይ እድንያይ ወዕለ ኢኖሊትማን ለነዘመ ወለተሐደረ ፕሮፌሰር ራይነር ፎክት። ርኢስ ኩልየት አደብ
ሉቃት ሳምያት ወዐረቢ ዲብ ጃምዐት ፍሬይ በርሊን
ቱ፣ ጋሻሁ እት ልትሐደር “አሰናይ ደሐን መጸኩም። ዐዙመትና እንዴ ሐሸምኩም ለመጽአኩነ ሰኒ ነሐምደኩም ወንትሐበን
እብኩም፣ ኩሉ ለትሀይቡናቱ ዕልም። አምርነ ክምሰል ወስክ ሸክ አለብነ።”ሐቆለ ቤለ “ዕሉም ወበሐስ። ዓዳት። ታሪክ።
ተጅርበት ወኣብሳር ውላድ አዳም እንዴ ነድቀ መንገአት ዐቦት ክምሰል ከስት ወሐዳረት ሙጅተመዓት እንዴ ዓበ ሐያት
አዳም ለመሬሕ ኖር ሰበትቱ። ምን ሐያትነ እግል ንፈንትዩ ኢንቀድር፣ ፕሮፌሰር ኢኖሊትማን ሀዬ። ዲብ መትቀዳም ዕሉም
ወበሐስ ሐያት ሙጅተመዓትነ ዶር ዐቢ ሰበት አውቀ አስክዮም ምን ሐያትነ እንዴ ኢልትፈንቴ ነብር ሀለ፣ አዜመ
ሙጅተመዓትነ ለመድ ሕድ እንዴ አመራ እብ ሕሽመት እግል ልንበር። ዲብ ዕሉም ወበሐስ እግል ንተረድ ብነ” ሐቆ ቤለ።
ዲብ መባጼሕ ወአግቡይ ንዛም ናየ’ ወዕለ ሐልፈ፣ መባጸሕ እሊ ወዕለ እሊ።-እተ’ ፕሮፌሰር ኢኖ ሊትማን ምነ’
ለኸድመ እቱ መጃላት (ታሪኽ። ሉቀት። ክቱብ። ዓዳት። አርክዮሎጂ። ቅዱም ኣሳር ወክቱብ) እተ ለሸክቶ መትመራምረት
ተጃርቦም ለልትባደሎ እተአርድየት እግል ለአጠፌሕ ወልኽለቅ ወሐዳይስ እግል ለአፍሬ ቱ፣ እትሊ ወዕለ እሊ 50 ውራቅ
በሐስ ቀርበየ። ወኩለን እብ መሻርከት ለልአትሐዜ ንቃሽ ወህድግ ገብአ ዲበን፣
ጽበጠን ሀዬ እትሊ ለተሌ መጃላት ለተንከበ ዐለ፣
• ታሪኽ። ሉቃት ወክቱብ ኤረትርየ ወአቶብየ።
• አሻይር ወሐብሬ ኣሳር ናየ’ ታሪኻይ ወቅዱም መባኒ።
• ትግሬ - ሉቀት ወዓዳት።
• ክቱብ ወመጥቡዓት ሳምዪን።
• ሉቀት ዐረብ ወክቱበ። ሳልሳይ ወዕላ ኢኖሊትማን ምነ’ ቀደሙ ለገብአየ ክልኤ ወዕለ ፍንቲት ቡ፣ ለትፈንትዩ ሀዬ
እት ዓዳት ሸዐብ ትግሬ ወትግራይት እብ ፍንቲት ሰር አምዕል እብ ግዲደ እንዴ ትባልሐ ሀድገ ወትዐገለ፣ እትለ ሰር
አምዕል 5 ወረቀት ትግራይት ወዓዳተ ለኸስስ ትቀደመየ፣ ህተን ህዬ።-
1. መቅሬሕ ንዛም ሙጅተመዕ ወስያሰት እት ዓዳት ሸዐብ ትግሬ እብ ዶክቶር ሓትም (አልማኒ)ምስሪ ምን ጃምዐት ፍሬይ
በርሊን።
2. ዐቦት ወሄራር ክቱብ ትግራይት እብ ፕሮፌሰር ራይነር ፎክት (አልማኒ) ምን ጃምዐት ፍሬይ በርሊን።
3. ተክዊን አንዋዕ ውዳይ B ወ C ወዕላቀቶም ምስል ውዳይ A (type A) እት ሳምያት ላተን ሉቃት ኤረትርየ።
እብ ዶክተር ተስፋይ ተወልዴ (ኤረትሪ) ምን ኩልየት ማይ ነፍሒ።
4. ስሬዕ ወሀጋይን እት ሙጅተመዕ ትግሬ። እብ ሳሌሕ መሕሙድ እድሪስ (ኤረትሪ) ምን ወዛረት ተዕሊም፣
5. “ረብዐት” ሕክም ወንዛም ወራዚት እት ዓዳት ትግሬ። እብ መሐመድዐሊ ኢብራሂም (ኤረትሪ) ምን ወዛረት ተዕሊም፣
ምነ’ እተ ወዕለ ለትቀደመ ውራቅ ምኒነ እበ ዜደት ወእብ መትዐጃብ አካን ለትወዴ እትከ ጋሪት። ለዐቦት ወሄራር
ክቱብ ትግራይት (The development of Tigre Literature) ለትብል እብ ራይነር ፎክት ለትቀደመት
ወረቀት በሐስ ተ፣ እምባቴ። ምን እንባተት ክቱብ አስክ መደት እስትዕማር ኢጣልየ ለዐለ ትሸሬሕ፣ መትሀርጋት። ሕኔት
ብዝሕት ጸርከ እብ ጀሪመተ። . . . መደት እስትዕማር ጥልያን። እንግሊዝ ወአቶብየ ምክራየ እግል ለአቅውወ
ለኸድመው እቱ ዘመን ትገኔሕ፣ እምባቴ ጀዲድ። እተ ልብል ክፋሉ እት መርሐለት ግድለ ወሰውረት ለገብአ አትሐሶሳይ
ወእንባቴ መዳርስ ወገሌ ጀርቤ ክቱብ ተአርኤ፣ ናይ አማን ሉቀት ክታበት እተ ልብል እንክረ። ኩሉ ለእት ሐቆ ሕርየት
ለትቀደመ ወለትከተበ እብ ተማሙ ከመ’ እት ኤረትርየ ለነብር መዋጥን ለአምሮ
ሄራር ዐቦትለ ሉቀት አስክ ወዕላታት ወቤት ምን ዐርሽ እንዴ ኢተርፍ ወእግል መሐመድዐሊ ማ ከም ኬትባይ እመኒኒ እት
ቀበት ሳልስ ወዕለ ኢኖ ሊትማን ለሸርሐ ወእግለ’ ክታቡ ሐጪር ተቅዪም ለሀበ እቱ ክፋል ቱ፣ ለሓምስ ወናይ ደንጎበ
ክፋለ’ ወረቀት ወቀይ አቡነ ሙሰ አሮን መቃረነት ምስል ናይ ኢኖ ሊትማን እት ቃሙስ አርአ፣ ፕሮፌሰር ራይነር ፎክት
ትግራይት ምን በደ ፍንጌ መጥሐን ወወለተ ለነግፈት ሉቀት እት ልብል ወሱፈ ሀለ፣
እሊ ክእነ እት እንቱ። እምበል እለ ጃምዓት ብዕድመ እት አሮበ ውብዕድ ለኣመርናሁ ወለኢኣመርናሁ ከምሰል ሀለ
ልትሀደግ፣ ደዓምመ’ እት ጃምዐት ላ ኦረንታሌ ናይ ኢጣልየ ክእነ ትመስል መናሰበት ጋብአት ዐለት፣