ላጢሾ    ......... ዘህራ ዐሊ
አነ ወመሳኒቼ ነሓፍዝ እንዴ ጻብሓም ዐልነ። ህቶም አስክ ዐዶም ጌሰው ወአነ ዕጨይ እንዴ አሬኮ አስክ አቦቼ ዳፍአት ሄረርኮ፣ አቦቼ ዳፍአት እበ ዕጨይ ክምሰል መጽአክወ እንዴ ደሐረተኒ ጪፎት ሀበተኒ፣ዲበ ዐረቀይ እንዴ ዐረግኮ ጪፎቼ እት እበሌዕ ወምስለ ዲብ እትሃጀክ እተ ቀበትለ ቤት ጢሾ ሰኒ ገዲመት ስቅልት ዲብ እንተ ረኤክወ፣ ለጢሾ መረ አትፈከረተኒ፣ እበ በሎት ትሳጠረት ወአበ ጽልም እምበለ ሸክለ ጢሾ ኢትመስል፣ ድግም ምስል አቦቼ ዳፍአት እንዴ አዘምኮ ምነ ልብዬ ዲበ ጢሾ ከሬክዉ፣ አቦቼ ዳፍአት ላተ እንዴ ኢትገንሐኒ ምስልዬ ተቀም ትብል ዐለት፣ ሐቆ መደቲት አቦቼ ዳፍአት ድግመ እንዴ አካረምክወ ‘’አቦቶ እለ ጢሾ ናይ ምዶልተ? ወሚ ጢሾተ?’’ እንዴ እብል ትሰአልክወ፣ አቦቼ ዳፍአት እብ ጠቢዐተ ዳገሞት ሰበት ትፈቴ፣ ገጸ ዲብዬ እንዴ በልሰቱ እግል ትድግም እግልዬ አንበተት፣

‘’እለ ጢሾ እለ ገደ አቦትከ ታሪከ ሰኒ ረዪም ቱ፣ ምሔርበት በልዖ ዲበ ሰበት ዐለው። እግል ታሪክ አከብክወ፣ ዐድነ ኤረትርየ ሔዝየተ ሰኒነብዝሓም ዐለው፣ ድቁባም መስተዐመረት ምን መዐደይ እንዴ ትሼበወ እግል ስኒን ብዞሕ አስተዐመረወ፣ ማለ ወዳራ ሰነው እቡ’’ እት ትብል ሕሳለ ድግም ዶል ጸብጠት።

ድግመ ክምሰል ተአትካርም ወዴክወ፣ ‘’ስምዒኒ አቦቶ ህተ እለ ኤረትርየ ለድወል እግልሚ ለሐዝወ ዐለው? ምድሮም ኢከፍዮም? ለድወል ለአስተዐመረያሀ ከረ መን ተን? መደርስነ ምንመ አስአሌናተን አነ ትረስዐክወን’’ ሰኣል አትሐደስኮ ዲበ፣ አቦቼ ረአሰ እንዴ ትነዋኔ ወትሰሐቅ ድግመ አተላሌት፣ ‘’ገደ አቦትከ። ገረመት ዲቦም። ግሩም ክሉ ፈትዩ፣ ትረዘቀት ዲቦም። ርዙቅ ክሉ ለሐዝዩ፣ ለመስተዐምረት ብቃላ። መዓድነ። ንዋየ። በሐረ ወመሳክበ እግል ልምለኮመጽአው፣

እሰልፍ ትርክ ለልትበሀል መስተዐምራይት ደውለት እግል መደት 300 ሰነት ሐክመተ፣ ሐቆሀ እለ ምስር ጀፈርነ መጽአት ከናያተ ወዴት፣ አሰር ምስር ምን አሮበ ጥልያን እብ ዐሰብ እንዴ አቴት ክለ ለዐድነ መልከት፣ እሊ ዮም ትርእዩ ለሀሌከ መዳይን ጥልያን አንበተቱ፣ ጥልያን ሰኒ ዜልማይት ዐለት፣ ሸዐብ እብ ሕብሩ ትፈናትዩ ነብረት፣ ምድር ለጸዓዲ ነብሮ ዲቡ ጸላይም ከዩዱ ይዐለው፣ ደለ ትቃወመዮም ሀዬ እኪት ለአርእዉ ዐለው፣ አብዕቦታትኩም ሕነ እት ሐንቴኩም ኢንትሐከም ክምሰል ቤለዎም።

ንክረ ለትትበሀል እት ቀበት በሐር ቀየሕ ለትትረከብ ጀዚረት ዲበ እንዴ ሰጅነዎም ዐዛብ ለአርእዎም ዐለው፣’’ ድግም አቦቼ ዳፍአት መረ ለወቀተኒ፣ ተአተላሌ እግልዬ ፈቴኮ፣ ‘’ከጥልያን ምን ዐድነ ለልአፈግረ ኢረከበት? ዮም ምን ገብእ ደም ወሐለብናሀ’’ እቤለ፣‘’ደም ወሐለብናሀ ትቤ? አብዕቦታትከ ሰኒ ደም ሐልበወ፣ ምናተ ምኖም ወኬን ረቢ ደቅበ ሰለጠ ዲበ፣ እንግሊዝ ለትትበሀል ሕኩመት እንዴ መጽአት እግል ጥልያን ፈለተ ወምን ኤረትርየ ዳገነተ፣ ዶል ሰልፍ ሕርየትኩም እግል ነሀበኩምቱ ዲብ ትብል እግል ትቃሽሽ አንበተት፣ ሐሬ ላኪን ለትመክረሀት ዲብ እንተ መጽአት፣ ሸዐብ እብ ዲን ወቀባይል እግል ትካፍሉ አንበተት፣ አብዕቦታትከ እግል እንግሊዝመ ኢመሐከወ እብ ስያሰት ወእብ ሒለት ሐርበወ፣ ሒለት ሸዐብ ሰበት ኢረክበት ምስል ድቁባት ድወል እንዴ ትጋሜት ኤረትርየ ምስል እለ ቅይር ግዋሬነ አቶብየ እንዴ ቀርነተ ክባባይ ገብአት፣ አቶብየ ሰብ ሴመ ይዐለው፣ እምበል ዝመት ወቅተል ፈሀም ይዐለ እግሎም፣ አቶብዪን ሸዐብ ኤረትርየ ልትጠወሮም ዐለ፣ ምናተ ሴደየት ሰበት ዐለው እግሎም። ኤረትርየ አርደ ዲኢኮን ሰብአ ኢንሐዜ እንዴ ቤለው ሸዐብ ጀልፈው ወማል ዘምተው፣ እት አርብዓታት መቃወመት ሸዐብ እብ ስያሰት ዐለት፣ ሐሬ ላኪን ገደ አቦትከ ለቴለል ትቀየረ፣

’’ አቦቼ ዳፍአት ዲብ በሐር ታሪክ እንዴ ትቀመሸት አስተንተነት ወትሰፋለለት፣ አነ አሴራርለ ታሪክ ዲብ እታብዕ፣ ‘’ለቴለል ከአፎ ትቀየረ? ህቶመ ለአዳም ንክረ ነድአዉ ዐለው? ትሰአልክወ እብ ድግማን፣ ‘’ሴመ ይሐድገው፣ ሐሬ እግል ኖሶም ንክረ ኬደው እት ኢኮን ሽንርቦም ቀላል ይዐለት፣ አዳም ክምስል ትቃወመዮም ደገጊት አንደደው። አንስ ወአጀኒት ቃተለው፣ አዳም ምድር ወሰመ ክምሰል መረ ዲቡ እግል ልሕረቦም አንበተ፣ እት ዮም 01/09/1961 ሓምድ እድሪስ ዐዋቴ ለልትበሀል ፋርስ ምሔርባይ ንዳል ሸዐብ ኤረትርየ ለትዋሌ ጠልገት ዲብ ደብር አዳል ( አቅሊም ጋሽ-በርከ) ለክፈየ፣ ሓምድ ወጅማዐቱ ሑዳም ዐለው፣ ስለሕ። ነብረ። ልባስ። መጽዐን ወእስእን ይዐለት እግሎም፣ አቶብየ ላተ የም አለቡ አስልሐት። ነበሪት ወአርዛቅ ዐለ እግለ፣ሕኩመት ታ ኢኮን፣’’ ‘’አቦቶ ከለሑዳም አንፌራም አቶብየ ከአፎ ቀድረወ? ጽብጥ። ጽብጥ ይአበለቶም?’’ ትሰአልክወ ዝያደት እግል ኣምር እት ሐዜ፣ ‘’ውላድ ሸዐብ ቶም ወእብንየት ሸዐብ ፈግረው፣ እግል ልጽቦጦም ኢቀድረው፣ አዳም ጠልገት ሓምድ ክምሰል ሰምዐ እብ ዕላል ትከበተየ፣ ሸባባት ክሎም አስክ ሰውረት ትበገሰው፣ ነብራሆም። ሲቶሆም ወመጽዐኖም ምን ሸዐብ ዐለ፣ ሰውረት አክለ ሀነነት እት ትበዜሕ ጌሰት፣ እነ እተ መደት ለሀ ወለት ድንግል ዐልኮ፣ ዋልዳይቼ ረቢ ልርሐመ። እለ እግለ ትርኤ ሀለከ ጢሾ እከለት እንዴ አብሸለት ዲበ አብዕብከ አስኮም ልትለበስ እበ ዐለ፣ ምን እለ ጢሾ ኤማን። ምርወት ወፈራሰት ተሓወለው፣ ውሕደቶም ትርድት ዐለት ገደ አቦትከ፣ አስሌማይ ወክስቴናይ።

አንስወተብዐት እንዴ ኢልብሎ ወኢልትፈናተው፣ እለ ጢሾ ልትሓወሎ ዐለው፣ ሸዐቦም ለአበልዖም። ገበይ ለሐብሮም ወምን አባይ ለሐፍዞም ዐለ፣ ክል ቤት ከእብ ጢሾሀ አሰሮም እንዴ ትገብእ ድራረ ትትከፈሎም ዐለት፣ ዋልዳይቼ ክምሰል ትረሐመት አነ እለ ጢሾ ለውላድ ልትከለሎ ዲበ ዐለው እግል ተኣምርተ ታሪክ ወሐበን አከብክወ፣ እተ መደት ለሀ ዲብ ክሎም ዲብ እለ ጢሾ እለ በልዖ ለዐልው ዮም እብ አርወሐቶም ይሀለው፣ ምናተ ሕርየት ሰበት መጠዉነ ክምስለ ኢሞተው ቶም፣’’ ሰኣልዬ እብ አተላላይ ‘’ለሑዳም ምሔርበት እግለ ገናዲት ትቢለ ለሀሌኪ አቶብየ ፈለወ በሀለት ቱ?’’እቤለ ሸንከተ ጽግዕ እንዴ ወዴኮ። ‘’ፈለወ ሌጠ ኢኮን። ዐድ አፍገረወ፣ ሀይሌ ስላሴ ለልትብሀል ዛልም ወመንግስቱ ለልትበል ጃእር እንዴ ፈለው እለ ባናሀ ወሌዕ ለሀለ ሕርየት አምጽአው፣ ምናተ ለንዳል መሪር ዐለ፣ ሰውረት እት ተዐቤ ወትበዜሕ ክምሰል ጌሰት  አነ ላተ ገደ አቦትከ መንሱራ እብለ ዐልኮ፣ እብ አማን መንሱረት! ውዳየ መራር ሓለፈተ ታሪክ ኤረትርየ በያን እብ ዐመል ክሉ ፈትየ’ ውሕደት። ምርወት። ደማነት ኖስ ወረታዐት ሰበት ታሌት መስ’ለ ዐለ አለቡ፣ አባይ እሊ ክምስለ ረአ እብ ክለ ሒለቱ ተዐንደቀ፣ እግል ልደምረ ሀዬ ምን ሰማን ወራራት ወለዐል ሀረሰ፣ ክሉ ሀዬ ጨበል ረንቦ ገብአ፣ ዛልም ረቢ ኢሰድዩ ገደ አቦትከ፣ ዝንብለ ላጽሐት አመት ኢጠለቀያ፣ አውኪር ውላድ እርትርየ ህጁማት እንዴ ወዱ ዲቦም ፈረትክ ወደዎም፣ ላዝም መስኡሎም መንግስቱ ሀይሌ ማርያም ወቃጹ ክምሰል ረአ ጥያረቱ እንዴ ትጸዐነ አስክ ድወል ካርጅ ሀርበ፣ ኤረትርየ ሀዬ እት ዮም 24/05/1991 ምን ጌዳን እት ጌዳን ምን አባይ ተሐረረት፣ እንተ ለአያም ለሀይ ሕልብዬ ውሉድ ይዐልከ፣ እምከ ላኪን ህዲት ዐለት፣ ረቢ ምን ሀቤከ እለ እንተ እት ሕርየት ትደርስ ሀሌከ፣’’ እግል ኢጊስ ሳዐቼ ታመት ምንመ ዐለት ዎሮት ሰኣል እግል እትሰአለ ሐዜኮ፣ ‘’አቦቶ ለድግም አምዕል ሓሪት እግል ተአተላልየ እግልዬ ቱ፣ ምናተ አዜ ዎሮት ሰኣል ብለሲ እግልዬ፣ ለንዳል ከም ሰነት ነስአ?’’ እቤለ ብሱጥ ዲብ አነ፣ ‘’ንዳል ሰኒ መሪር ወረዪም ዐለ፣ ንዳል ስያሰት ቅያስ ይዐለ እግሉ፣ ንዳል ስለሕ ላኪን 30 ስነት ነስአ፣ ዲብ እለን 30 ሰነት 60አልፍ ፍራስ አስተሸሀደው ወየም አለቦም መስከነው፣ ዮመቴ እብ ፈድል እሎም ሹሀደእ እነብር ሀሌነ፣ ወድ-ዐዋቴ ‘’እሊ ዮም ሑዳም አንፋር እንስሕን እቱ ለሀሌነ ምድገ ፈጅር ሸዐብ ኤረትርየ እብ ሕበር እግል ልስሐን ዲቡቱ፣ እለ ዮም ሕነ ንትዐገል ዲበ ለሀሌነ ጢሾ ፈጅር ክሉ ሸዐብ አረትርየ እግል ልትገንገእ ዲባቱ’’ ብህል ዐለ፣ ኣቤ።
ዲበ ጢሾሆም ተዐገልነ፣
ሕርየትነ ረከብነ፣ ወዜ ዐድነ
ነዐምር ሀሌነ፣ ኢትሕመቆ
ውላጄ፣ ሕርየት ስከርተ፣
ዲብ እድንያ ምን ሕርየት
ለትጥም ሓጀት ይሀሌት፣