መዲነት ከረን

መዲነት ከረንተ፣ ከረን ምን አስመረ እንክር ቅብለት ምውዳቅ ጸሓይ እት መሳፈት 90 ኪሎምተር ራይመት ትትረከብ፣ ከረን ዲብ ወክድ እስትዕማር ወእብ ፍንቱይ ካልኣይ ሐርብ እዲነ ምነ ፍንጌ ጄሽ ኢጣልየ ወእንግሊዝ ድቁብ ሸፍ ለገብአ ዲበ መዲነት ተ፣ ሰመዕ በሲር ናይ እሊ ህዬ ለዲብ ከረን አስክ እለ ለህለ መቃብር ኢጣልዪን ወብሪጣንዪንቱ፣ ዲብለ እብ ባካት ብሎኮ አቅርደት ዲብ ትፈግር እንክር ድማን ለህለ መቃብር እንግሊዝ ዝያድ 440 ዐስከሪ ቅቡርራም እተ ለህለው ጀምዐ ህሌት፣ እሎም ዐሳክር እሎም ሱዳንዪን። ህኑድ። ወላድ ካመሮን ወግብለት አፍሪቅየ ብእቶም፣ እሎም ዐሳክር እሎም ብሪጣንዪን ዕስኩራሞም ለዐለው ቶም፣ ናይ ኢጣዪን መቅበረት ህዬ ሸንከት ቅብለት መዲነት ከረን እት ሕድት ነሳፈት ምን ዐዳገ እክል ለህሌት እትገብእ። እብ ግሩም ሸክል ለትበኔት ተ፣ ሰበት እሊ ክሉ ከረን ለበጽሕ እለ መቅበረት እለ እግል ልርኤ ልሸነህ፣ አምበል እሊ ከረን ለትትአመር እበ አካን ዝያረት ማርያም ደዓሪ ተ፣ ማርያም ደዓሪ አምበለ ናይ ዲን ሐልውየተ። ናይ ዓዳት ወወሕደት ተኣምርተ ሸዐብናተ፣ እግልሚ ዲብ መደት ሐልየት ማርያም ደዓሪት ዐባዪ ወነኣይሽ። ውላድ ክልኦት ለዲን ምስል ልዛዮረ፣ ሐውልየት ማርያም ደዓሪት እት ግርበት ማዮ (29ማዮ) ናይ ክል ሰነት ትውዕል፣ ብዕድ ዲብ ከረን እብለትፈናተ አሽካል ወመባትክ ለትበነ መሳግድ ወከናይስ ህለ፣ ለዲብ ሕምበረ መዲነት ከረን ለህለ ምስግድ ዐቢ ክምሰልሁመ ለዲብ ሰነት 1925 ለተብኔት ካቶሊካይት ቤት ክስታን እግል ልትሀደግ ቀድር፣ ሰበት እሊ መዲነት ከረን ምስለ እብ ክል እንክረ ክም ከሌብ ክሉለ ለህለ አድብር እት ከርሰ ለህለ ታሪካይ አካናት እት ቀናብያተ ለህለ። ጋምል ጀራዲን ምስለ እምር ጂረፍዮርሀ ወግሩም መባኒሀ። አልባብ ቤጽሐተ ለትሸፌ ወዕንታት ቤጽሐተ ለትረይሕ መዲነት ተ፣ ከሀየ ለዘት እሊ ክሉ እግል ለአዳውር

ዔማት ጀራዲን ወርዝቅ ሔዋን።

ዲብ ምደሪየት ከረን ፋኢደት ዐባይ ለቡ ሔዋን ዐድ ወከደን ህለ፣ ምን እሊ ለትፈናተ ጅንስ ንዋይ። ክምሰል ከረ። ሐ። አጣል። አባግዕ። እንሰ። አዱግ ወደወርህ እብ ብዝሔ ልተወብ፣ ሔዋናት ከደንመ ብዝሔሁ አክል እሊቱ ምንመ ኢልትበሀል እት ቀላቅል ወመዋቅል ናይለ ቅሊም ለትፈናተ ጅንስ ሔዋናት ህለ፣ ገሌ ምኑ ክምሰል ከረ ሰገን። ሾከን። ወነን። አድግ ከደን። ዔው። አምበርሀገ።። ሐሺል። ከረች ወብዕድ ሔዋናት እግል ልትሀደግ ቀድር፣

ዘርእ ዲብ አቅሊም ።-

ዲብ አቅሊም ከረን ለተፈናተ ዲብ ኣውለት ወቀላቅል ለበቅል አዝረአት ህለ፣ ክምሰል አካል። ቅርጡጥ ፍሬታት ወሐመሊት። ምን ጅንስ እክል ህዪ ብልቱብ። ማሼለ። ሽዒር ሽንራይ። ዕፉን። ምን ቅርጡጥ ህዬ ፉል። አደንገል። ዐተር ወአይነዐተር። ምን ፍሬታት። ማንጉስ። አራንሺ። ዘይቱን። ሎሚን። ኣኖኒ። መንደሪን። ወይኒ (ዕነብ)። ፓፓዮ። ብርጪቅ ወቡን። ምን መልቀም ከደን ህዬ ክምሰል ከረ ክስረ። ድሌብ። ዐካት። ለሸም። አውሔ። ምን ሐመሊት። ክም ከረ ድንሽ። በሰል። ከመዶር። በርበሬ። ባምየት። ምሉኽየት። ካውሎ ወብዕድ እግል ልትሰሜ ቀድር፣ ጀራዲን ዲብ አቅሊም  ከረን።-

ግንደዕ

ግንደዕ ሐቴ ምነ እብ ሐርስ ወምግባይ ሀዋ ለልትአመር መዳይን ኤርትርያ ተ፣ እለ መዲነት ቀደም እስትዕማር ጥልያን ወትርክ ለተአሰሰት መዲነት ክም ተ ስጅላት ታሪክ ለአሽር፣ ጥልያን እት መደት1890ታት ኩሉ ምድን ኤርትርየ እተ ለጸብጠት እቱ ወክድ። ወ እግል መካስበለትገብእ ብንየት ተሕትየት እግል ትብኔ ክም አንበተት። መዲነት ግንደዕመ ሐቴ ምነ እስትዕማር ጥልያት ልብ ለከረ እተን አካናት ዐድነ ገአት፣ ጥልያን እግል ግንደዕ ሐቴ ምን ዔማት እተይ ርዝቅ ሐርሰ ወፈዋኪሃ እንዴ ወዴተ። ፈርያተ አስክ ካርጅ ትነድእ እቱ ለዐለት አውካድ ብዙሕ ዐለ፣ ግንደዕ ትርበተ እግል ሐርስ ሰኔት።

ሓለት ሀዋሃ እግል ዓፍየት አዝረአት ወብዕድ መክሉቅ ለረዬሕ ክም ቱ ልትሀደግ፣ እለ ዐድ እስትራተጅያይ መካሪታመ ዎሮ እግል ሙስተዕምረት ክም መርከዝ እንዴ ወደው እግል ልትነፍዖ እበ ለቀሰበ ጋር ቱ ለዐለ፣ ህተ ዲብ ምግባይት አካነት ፍንጌ ዓሲመት ወሚነት ሰበት ትትርከብ። አሀምየተ እብ ቀላል ለትትርኤ ኢኮን፣ ግንደዕ ብዙሕ ምን እስትዕማር ጥልያን ለተርፈ እተ ማባኒ። መሳኔዕ ወእግል ጀራዲን ልትነፈዕ እቡ ለዐለ መራክዝ ማይ ወዐነድር ሻሁድ ዐቢ ጋብእ እግለ ልትረከብ፣ ግንደዕ አስክ ሰነት 1990 መደት ሐርብ ተሕሪር ባጽዕ እብ ጀራዲነ ሑፍዝት ለዐለት ምናተ እበ ዴሽ ንዛም ደርጊ እግል ድፍዓት እንዴ ቤለ። ወለሸዐብ እተ ወክድ ለሀይ እት ከርዶን ኣቲ ሰበት ዐለ። ዕጨይለ አራንሺ ክም ድፈዕ ወክም ዕጨይ ሕዮ እንዴ ትነፈዐ እቡ።

ለጀላል ግርመት ግንደዕ ለዐለ ጀራዲን ባዶብ ግልሓይ ተርፈ፣ ስሜት ግንደዕ እበ ገኔሕ። ለዐድ ግንድዔ እብ ብዝሔ በቅል እተ ሰበት ዐለ። ለስሜት ምኑ ለመጸት እግል ትግበእ ትቀድር ልትበሀል እት ህለ።ገሌሁ ህዬ። እት መደት ቅድም ዘበን ሀርመች። ለዐድ አዳም እት ቃታል ሕድ ብጉስ እቱ ለዐለ ወክድ። ለሀርመች እትለ ግንዳዕ ትትበሀል ለህሌት አካን ዲበ ለበጽሐው እቱ ወክድ። መደረት ዐባይ ሰበት ጀሬት እቶም። ወቃትሎም ለዐለ ሸይ መትፈራግ እሎም ሰበት አበ። “ጅን ቱ። መጽእ ወበዴ ህለ” እት ልብሎ ወሱፉ ነበረው፣ እለ ከሊመት እለ እብ ዐረቢ “ጅን-ጃእ -ጅን-ዳዕ” በህለት ለጅን መጸ አዜመ በደ ልብሎ ሰበት ዐለው። እብለ ስሜት እለ “ጅን-ዳዕ”በህለት ጅን በደ (ግንደዕ) ክም ትበሀለት ሄድገት ታሪክ ለሓኩ፣መ ግንደዕ ዝያድ 20 አልፍ ስካን ለነቡረ። አግደ ስካነ ህዬ ትግሬ። ሳሆ ወ ትግርኛ እት ገብኦ። ግብለተ ለሀለ ዝላም ከረም ወአውል ምነ ለረክብ ሐስያት ለደንን ሕሊል አትከሞም። ምስለ ግርመተ ግርመት ውሱከ ሀለ፣

ነቅፈ

ነቅፈ።ዲብ ታሪኽ ንዳል ሸዐብ ኤረትርየ ፍንቲት አካነት ለበ መዲነት ተ፣ ብዝሓም ህዬ። “ዓሲመት ግድለ ሸዐብ ኤረትርየ” እንዴ ቤለው ሰምወ፣ መዲነት ነቅፈ ሐቴ ምነ። እብ አባይ ዝያድ ለደመዐያ ወእዴ ለገብአት ዲበን መዳይና ተ፣ እብ ሰበብለ ክቡድ ሐርብ ህዬ። ለመዲነት ድምነት እንዴ ገብአት ምንመ ተርፈት። ክማ እተ ንዳል ለሰምደ ዎሮ እት ቀበተ ለሀለ ምስግድ ቱ፣ናይ ዮም ዝያረትነ ህዬ።

 እብ ክሱስ ታሪኽ ምስግድ ነቅፈ እግል ትግበእ ቱ፣ አባይ ኩሉ አብያታ ዲብ ደምር። እግልሚ ቱ እግለ ምስግድ ለመሕከ? አባይ እግለ ምስግድ ኩሉ ረአሱ ለኢደመረ እቡ ሰበብ ።እተ ወድዩ ለዐለ ለክፍ ክቡድ አስለሐት ወጥያራት ክም መሐበሪ ልትነፈዕ እቡ ሰበት ዐለ ሌጣ ቱ፣ እሊ ቅብላት ኩለ እለ ደማር ይእበርክ ለቤለ ምስግድ ነቅፈ። ምዶል ትበነ ወእብ ከአፎ? ክማ እት ታሪኽ ስጁል ለህለ። እሊ ምስግድ እሊ እት ሰነት 1934 ቱ ለትበነ፣ ለሽቅል ህዬ። እብ ክልኦት ሙሀንድስ ውላድ ጥልያን (ሲኞር ገሪፎን ወሲኞር ሮሜል) ለለትበሀሎ ትየመመ፣ ምናተ እግል ልትሸቄ ክም መመቅርሓይ ጋብእ ለዐለ ከንቴባይ ዑስማን ህዳድ ቱ፣ ሸዐብመ እት ሽቅየትለ ምስግድ እብ ነሐሩ ወማሉ ሐቴ ኢመሕከ፣አስክ ሕዳይ (አስቃቅ) እንዴ ትከረ ብለቅ(ኖረት)ደንክ ክም ዐለ ልትሀደግ፣ እሊ ጃምዕ እሊ አስክ ሰነት 1978 ክድመት ለሀይብ ዐለ፣ ምናተ አባይ እተ ናቅፈ እብ ድግማን እግል ልዝበጥ ወድዩ ለዐለ ጀርቤታት ሐርብ ሸዐብ ነቅፈ ዲብ አወድግ ወሳሳትለ ድዋራት ወገሌሁመ እብ ልጁእ ሰበት ትፈናጠረ ለልትሰሌ እቱ ወለዐብድ ኢትረከበ፣ ዮም እብ ፈድል ሕርየት። መዲነት ነቅፈ እብ ድግማን ትትበኔ እት ህሌት። ለምስግድ ላኪን እግል ታሪኽ እንዴ ትበሀለ። እበ ሸክሉ ለቀዳም ኣዝማም ምኑ ህለው፣ እብ አሳስለ ፋግር ለህለ ስታት ህዬ። ህቱ እት አካነቱ እንዴ ሀለ። በደሉ ብዕድ ምስግድ እግል ልትበኔ ክም ኤታን ጽቡጥ ህለ፣ ምስግድ ነቅፈ ህዬ ክም ክሉ እግል ሕርየት ለሰምደ ወለናድላ ሙዋጥን ህቱማ ሰምደ ወታሪክ እግል ለሓኬ ሸንን ሀለ፣