ወቀይ ኢኖ ሊትማን ወበደ ነፈዕ ወድ ዕትማን ። ኣደም ዐሊ
እግል ዮም አተላላይ ናይለ ቀደም እለ ቅድምት ለዐለት እግል ትግበእ ለትቀድር ወቀይ ኢኖ ሊትማን ወበደ
ነፈዕ ወድ ዕትማን ለሸርሕ ገብእ እት ሀለ። መስኡልየት ሐንፈሎት ታሪኽ ነፈዕ እግል ንርፈዕ ዲብ
እትሐሰብ። ቅራአት ለውቀት ወአምር ትግበእ እብል፣ ሉድዊን ሪቻርድ ኢኖ ሊትማን። እት ዮም 16
ሰፕተምበር 1875 እት ኦልደንበርግ ትወለደ፣ ኢኖ ሊትማን ባሕስ ሀገጊት ወኣዳብ ለነብረ ወድ ጀርመን
እት ገብእ። ወድ 83 ሰነት እት እንቱ። ዲብ ዮም 4 ማዮ ሰነት 1958 እት ቱቢንገን ሞተ፣ እሊ
ስሙይ በዓል ሉቃት ለዐለ ነፈር። ፍጫል ምነ እሙር ወሕሙድ ወቀዩ ዲብ ህግየ ትግራይት ዶል ነአቀምት።
እበ ሀይአቱ እሊ ለተሌቱ።-
1897: Die Pronomina in Tigrι
1898: Das Verbum der Tigre-Sprache
1902: The chronicle of King Theodore of Abyssinia
1904: Philosophi abessini.
1904: Semitic Inscriptions.
1905: Modern Arabic tales.
1910-15: Publications of the Princeton expedition to
Abyssinia,
1935: Abessinien.
1962:Wφrterbuch der Tigre-Sprache: Tigre-Deutsch-Englisch.
እሊ ለትሀደገ ገሌ ምነ ብዞሕ ወቀዩ እግል ዓለም ለመነሐዩ ቱ። ሴር ሐያቱ ወቀይ ኢኖ ሊትማን ወበደ
ነፈዕ ወድ ዕትማን ወታሪከ ክእነ ለተሌ ልትሀደግ፣ ኢኖ ሊትማን ፕሮፌሰር ሉቃት ምፍጋር ጸሓይ ዐለ፣
ሰልፍ እት ስትራስበርግ። ሐሬ ሀዬ እት ሰነት 1914 እት ጎቲንገን በደል ወአካን ቮልሃውሴን እግል
ልጽበጥ መጽእ እት ሀለ። ሐቆ መደት ሐጫር እት ሰነት 1917 እት ጃምዐት ቦን ለአካን C. H.
Becker ለጸብጠ እተ ብድሆ ረክበ፣ እት ሰነት 1921 ሀዬ። እት ቱቢንገን ነክሰ፣ ወእት ደንጎበ
አስክ ምዕል ሞቱ እት ቱቢንገን ነብር ዐለ፣ ለቤቱ ለስርጊት ወግርም ምግብለ ሕፍዝ ወምትድለ በሐስ
ሉቃት ወአደቡ ለዐለት እት አልማንየ አስክ መደት ሞቱ ከድመት ወእተ አክተመ፣ ቱቢንገን ሀዬ። ለካልእ
ዐዱ ለገብአት መዲነት ለታርፍ ወለበዜሕ ወቀቱ ዲበ ሓለፈዩ፣ ሰበቡ ሀዬ። ነሻጣት አድረሶት እት መደት
ሰልፋይ ሐርብ እዲነ እተ መዲነት ሰበት በጥራቱ፣ ዋልዳይ ሊትማን በዐል መስነዕ መከናት ጥባዐት ዐለ፣
ህቱ እት አምር ሀገጊት ለዐለ እሉ አምር። ፈጥን ወመውህበት (አክል ሕድ ለደርግ እተን ሉቃት ምን 12
ዘይደ ዐለየ)፣ ርሒብ ፈሀም። ሐንገል ወመቅደረት እግል ሻፍግ ብነእ ዕላቀት ዳፍአት ወክምክምት ምስል
ለትፈናተ ዓዳት ለቡ ሸዐብ እግል ለአተርድ ለቀድረ ዓልም ነብረ፣ እሊ ለሰሜንሁ አደብ ወነውዕያት
ለአውሳፉ ኢኖ ሊትማን። እት መደት ሐጫር ዲብ አቶብየ ለትሀደገ ዐዉቴ በሐስ ሀበዩ፣ ተውሳክ እሊመ።
ለተትዐጅብ ረቅበት። ንየት ወምራድ መቅደረት ሽቅል ሰበት ዐለ እግሉ። እተ ለተርጀመዩ A
Thousand and One Nights ለ አልፍ ወሐቴ ላሊ ለልብል እብ ደቅብ ሽዕሩ ለልትአመር
ክታብ ዐረቢ። እት ወቅት ሐጪር አትመመዩ፣ እተክምሰልሃመ እት ሉቀት ወክቱብ ዐረብ እክል ሕድ ዳርግ
ከም ዐለ ልትሸረሕ፣ ኢኖ ሊትማን (1875 1958)
ለምን ለዐል ኩሉ ምነ ወቀዩ እት ርሽመት ርዩሳት ለልትረከበ። ለክልኤ በሐስ ወደሊ ቅብለት አቶብያ
ተን፣ ለአግደ ለልትአመር እበ። ለእት ቀበት ወምግብ ሸዐብ መንሰዕ እት ኤረትርየ እት ቀይም ወሐጋይ
ሰነት1905 ለሓገ እተ። ወእት አክሱም ምን የናይር አስክ አፕሪል ሰነት1906 ለጸንሐ እተን አውካድ
ሽቅሉ እት ህግያነ ትግራይት ተን፣ እት ቀበት ሸዐብ ትግሬ እተ ከልአየ ሐጫር። ሸቅሉ እግል ልትዐወት
በዐል ነግብ ለወደዩ ምስሉ ለዋፍቅ መለሀይ ፈዳብ ራክብ ዐለ፣ ህቱ ሀዬ ነፈዕ ወድ ዕትማን ለልትበሀል
ኤረትሪ ቱ፣ እምበል ወቀይ ነፈዕ ወድ ዕትማን ህዬ። እሊ ለሔሰ ወሕሩይ እንብሉ ለህሌነ ዐደድ ጥባዓቱ
(Volumes)። በህለት ሰፈር ፕሬንቼቶን አስክ ሐበሸ ለልብል ሽቅሉ በታተን ወኢሸቤነ፣ እሊ
ሀዬ ጽበጡ ክምኩም ዓዳት ወሕላይ ትግራይት ለከምክም እተ ክምሰልሁመ ለኢበዴ ወሳይቅ ምን ዓዳት ሸዐብ
አቶብየ ለሸምል ዐለ፣ በሐስ ሊትማን እት አክሱም። ቴዶር ቮን ሉፕኬ። ዳንዬል ክሬንከር ወኤሪክ ካሽኬ
ለታለዉ እቱ እንባቴ ሐዳስ ሰፍሐት እት በሐስ ኣሳር አቶብየ አርአ፣ እሊ ህዬ። ዲብ መደት ሐጫር
ለጀቅፈዩ ወለሰጀለዩ ለለትዐጅብ ወለልአትፈክር ወራት ዐለ፣ እሊ ኩሉ ሀዬ። እት መዓል እግል ልውዐል
ለአተቅደረዩ ለቅርብ። ምስንዮት መሳዐደት ወሰዳይት አቶብያም መልህያሙ ወኢገብእ እግሉ፣ ለአንፋር እተ
ናየ ምን አልማንየ ለመጸ ክራም መራዐየት ወከብቴ ዳፍአት ወሕሽመት ምን ደጃዝማች ገብሬስላሴ
ባርያጋብር ወብዕዳም አቅሸት ወካህናት አክሱም ረክበ፣ ለዝያድ አምሳላት ወፈሀም እት ወቀይ ሊትማን
ዓም ለወደዮመ ጠቤዕ ክታብ ፕሬይዝ-ሶንግስ ፎር ኢትዮፕያን ኤምፔሮርስ እብ አምሐርኛ ለትከተበ
ዐለ፣ ወእተክምሰልሁመ ለቃልየት ምክር ምን መምህር ክፍሌገርጊስ እት ዮርሳሌም (አልቁዱስ) ወቅያስ
አለቡ ውጁህ ክታብ እብ Galla-Verskunst (ሽዕር ኦሮሞ) ራክብ ሰበት ዐላቱ፣
እሊ ገሌ ምነ እት ቮልዩም II መባልስ። ለመድ። አስማይ ወመልቀስ ቀባይል ትግሬ እት ሰነት 1910
እት ላይደን ለትጠበዐ ክታቡ ቱ፣ ለበዜሕ አድጋማት ንዋይ ምስል ንዋይ። ንዋይ ወአዳም። አዳም እት ኖስ
ኖሱ። አድጋማት አቡነዋስ። ሐካኪቶ ለመስል አድጋማት። ታሪኽ ዐድ ተክሌስ፣በአስ በልቀት፣ በአስ
ሳንገራ፣ እት ጽበጥ ሳምናይ ክፋሉ ሀዬ፣ ታሪኽ ከንቴባይ ሰሊም ወቻ ወድ መከ። ታሪኽ ካምል ወድ ገበይ
ወገሀድ ወድ ዐገበ። እት ከምክም። እምበልሁመ መቃላት ወመባልስ ገሀድ ወድ ዐገበ ለቤለዩ። ታሪኽ ገሀድ
ፍሊ። ታሪኽ ደናስ ወአግብሩ። መባልስ ወበሀል አድግ ወድ ፍዴል ለቤለዩ ወብዕድ ዓዳት ፈረሕ ወሐዘን።
ልባስ። ሰርጎ። ጽዋር። ንዋይ ወዓማሩ ሓባሩ ወአስማዩ። ስሬዕ ወለመድ ብዕድ። ናይለ ሸዐብ ሻርሕ እቱ
ሀለ፣ ምስሉመ። አስማይ ቀባይል ትግሬ ወእግለን ተልየ ብዕዳት ቀባይል መንበረት አስል። ታሪኽ ወለመድ
ናየን ሸርሕ ዲቡ፣ ኢኖ ሊትማን ወሴድየቱ እሊ ኩሉ አሽቃል ስርጉል እት ሸቁ። ትግራይት ህግያሀ።
ሰብአ። ምድረ። መባልሰ ወዓዳተ አምሮ ሰበት ይዐለው። ምስል ውላድ ዐድ ከድሞ ከምሰል ዐለው ሸርሖ፣
ኢኖ ሊትማን እሊ ኩሉ ወቀዩ እምበል ገልገላዩ ወመለሀዩ ለዐለ ነፈዕ ወድ ዕትማን። ሐቴመ ወኢአፍረ
ምኑ፣ ኢኖ ሊትማን ከምሰለ ብዕዳም እት በሐስ ከድሞ ለዐለው መልሂቱ። አስማዮም ወታሪኮም ወስወሮም
እት ለትፈናተ ክቱብ ወሸበካት ኢንተርኔት ሰበት እንረክቦም ቅያስ አካኖምተ ምን ይእንብልመ ስሙያም
ወፍሩጋም ከምሰል ሀለው ለርኤነ፣ እትለ አካን እለ ላኪን። አካን ነፈዕ ወድ ዕትማን ውሺት ሀሌት
እብል፣ ከእምበል ነፈዕ ወድ ዕትማን። ኢኖ ሊትማን ቂመት ክም ኢዐለት እግሉ ሰበት ለሀድጎ። ለእግሉ
ሸርሕ ክቱብ። ስወር ወታሪኽ እበየ ረትዐ ወሚ ሸርበቱ? ነፈዕ ወድ ዕትማን እት ምድር መንሰዕ ነብር
ለዐለ ወምስል ኢኖ ሊትማን አልማንየ ለጌሰ ወእዴ ማን ኢኖ ሊትማን ለዐለ እርትሪ ምን ለዐሌ። ምን
ገሮብ ኢኖ ሊትማን መን ገርበዩ? ነፈዕ እት አልማንየ ሚ ወደ? ወኣክረቱ ከፎ ገብአት ወብዞሕ ለተልዩ
አስእለት በሊስ እግል እርከብ እግሉ ሰበት ኢቀደርኮ ክል ምኒነ ደለ እግል እለ አካን ተአገምል
ለእንብለ ንኢሸት ክታበትመ ወሐብሬ አሽጡርመ ትግበእ። እት እንከትብ ወእንዋጭል። ግምትነ ኖስነ ምን
ነአተምመ ሸክ ሰበት አለበ። ንትበገስ እተ እብል፣ በደ እሊ ታሪኽ እሊ ህዬ። ምን ዐገል ኢኖ ሊትማንቱ
መ ምነ መአሰሳት ሐቆ ሞቱ እግለ ታሪኽ ወክቱብ አክል ሕድ እግል ልፈሩጎ ወእግል ልታዩኖ ሰበት
ኢቀድረው ቱ ብዞሕ በሐስ ወፈሀም ለለአትሐዝዮ ምንማቱ። እህትማም ለኸስሰ ጀሀት በሐስ ሕኩመት ወጀብሀት
ለተምትም አካን ከምሰልታመ እት አትፋቅድ። ሕነ ላኪን ከምሰል መዋጥኒን ለብናተ ምን እንወዴ ለሀይመ
ወትዐረ፣ ክእነ ለትመስል ሐብሬ ለረክበ ምኒነ ሀዬ። አስክ እለ ጀሪደት ምን ደንክ እትነ አው እንዴ
ትዋጀሀ ምን ለሀድግ ምስልነ። ነፈዕ ወድ ዕትማን ታሪኩ ወወቀዩ ክም ወትረከበ ሸክ አለብዬ፣ ከእብለ
አካን እለ እት እትሐሰብ።
