ሑርየት ለልትጸበር ኢጸብር
        መፍሁም እስትዕማር ወሐዞት ገባይል

እት ዐበዪ ሚሳቅ መጅተመዕ እዲነ ምነ ህለ አግደ ኑቃጥ ሐቴ ሕርየት ወድ-አዳም ተ፣ ወድ-አዳም ከም ዎሮት ነፈር። ከም መጅተመዕ ወክም ወጠን ሕርየት እግል ተሀሌ እግሉ ሐቅ ምን ሕቁቁ ቱ፣ ጀላብ እሊ ሐቅ እሊ ህዬ። ገባይል ለትፈናተ ድወል ሰኒ ቃሊ ዐውል ዳፍዕ ቱ፣ ሰልፍ እት ታሪኽ መትከምካም መጃምዕ ወአሰሶት ደገጊት ወድ-አዳምbናዬ ለልብሎ ምድር ወእቡ ለልትመረሕ ቀዋኒን ረስም ወእቡ ልትመለክ አንበተ፣ እሊ ህዬ እት ለትፈናተ ሰቃፋት ትጠወረ፣ እሊ ሰቃፋት እሊ ህዬ እግል ዝያድ አምር ወሓዚ ርዝቅ ብዕድ ገበይ ከስተ፣ እት ለትፈናተ ባካት እዲነ። ለመትነዛሙ ወውሕደቱ ትርድት ለዐለት ሸዐብ። እግለ እት ባካቱ ነብሮ ለዐለው እት ለሐክም ወለአስተዕምር እብ ቀዋኒኑ ከም ገይሶ ወዴ ነብረ፣ ወላመ ንዙም ገባይል ብዕድ ምኑ ለትደቀብ ቅወት ለበ ጀሀት መጽአቱ ምን ገብእ። እት ሐን ምልካ ተአትዩ ወተአስተዕምሩ፣
እሊ መዋዲት እሊ ምስል መትፈራር ቴውረት (explorers) ውላድ አሮባ እብ ዝያድ እንዴ ትነዘመ። ድወል አሮባ እግል ክሉ ምድር እዲነ ክም ሰብ ለአለቡ እንዴ ዐለበያሁ እግል ‘ንጠውሩ ወንሰቅፉ ቱ’ እበ ልብል መሰምስ አርዛቅ እግልልዝመተ “እስትዕማር” ክም ኤታን ስያሰት ጸብጠያሁ፣ እብሊ ህዬ። እት ክሉ ኢሰብኡ ለሐክመዩ ምድር ዓመተን ወእብ ፍንቲት እት አፍሪቃ ተጠውር ስያሰት ትካረመ። ሰቃፈት ሸዐብ ሐር አቅበለት ወእቅትሳድመ ዲበ ዲመ ለኢቀንጽ ምነ ለትመስል ደረጀት አክረረ፣ መስተዕምረት እት አፍሪቅያ መናበረት ሸዐብ ወተሽኪል መጅተመዕ እት ወግም ለኢተኣቴ ገበይ እበ ገባይል ወምድሩ ክም ንዋይ ትካፈለዉ፣ ሰብ ርዕዮ ከረም ለአከርሞ ዲቡ ለዐለው ምድር እት ምልክ ሐቴ ደውለት። ወለልሓጉ እቱ ህዬ እት ምልክ ብዕደት ደውለት እንዴ ገብአ ምኖም ሐያቶም ትካፈለት፣ እት ስብክ ወስግም ለነብር ሸዐብ ደዓም እብ ደሐኑ ለሐድገዩ ድጌሁ። ዮም ዓመት ርኢሆም ለኢልአምር ጸዓዲ ማልካሙ ጸንሕው፣ እሊ መትፈንጣር ንዛም መንበሮ ገባይል ህዬ። ውላድ ዐድ ምድሮም ጋና ሰበት ወርሰዩ እት መዓጥን። ምድር ሐርስ ወርዕዮ። ዲብ ኖስኖሶም ክላፍ ወኢመስኩበት ትከለቀ እቶም፣ ሽንርብ ናይለ ክእና ለትመስል መናበረት ገባይል እት ወግም ለኢኣቴት ጃላብ መሳልሕ መስተዕምረት ለገብአት ክፍለ-ምድር። አስክ እለ ሃድል ዮም ኢትሰፈፈት፣ ዐዱ ዝምትት ዲብ እንተ ለሰክብ ወቀስን አለቡ፣ እት ሐን እስትዕማር ለዐለ ገበይል። ወላመ መቅደረቱ ድህርት ሑርየት ለልትጸበር ኢጸብር ተዐሌ ዲኢኮን። ክሉ ድድ ምልክ ውላድ ጋና ለትትቀደሩ ወደ፣ መቃወመት ድድ እስትዕማር እግል ረዪም ሰኖታት ተሀንድግ እንዴ ዐለት። እት ደንጎባ እት ሕርየት በጽሐት፣

እሊ ታሪኽ እሊ እግል ሸዐብ ኤረትርያመ ተምትሙ፣ ኤረትርየ ክም ክለን ሐዋተ ድወል አፍሪቅየ እሊ ናይ ዮም መካሪት ምድራ ወተሽኪል ከሪጠተ ፍገሪት ሕክም እስትዕማርቱ፣ ተሽኪል ሕዱድ ሌጠ እንዴ ኢገብእ። ሸዐብ ኤረትርየ እት ሐን መግዘም መስተዕመረት ለትዐዘበዩ ሰኖታት ግድላ ወከህላት መራር።ጃላብ ሕርየትመ እት ሰዋልፉ ክም ለአቴ ገብአ፣ ምን ዘመን ቅዱም እት ለትፈናተ ባካት ናይ እለ ዮም ኤረትርየ እንብለ ለህሌነ ወጠን ለዐለ ሹም። ሼክ ወፋርስ እግል ዐቂብ ምድሩ ወሕርየት ሸዐቡ ዲመ ጽዋሩ ካሪ ኢኮን፣ መንገፎ ምድሩ ለትሀምሙ ገቢል እት ሐን ሜርሐቱ እንዴ ትከምከመ። ድድ ዌረት ልትጋደል ጸንሐ፣ ዲብ ቅብላትላ ምን ምድር ረዪም ለመጽእ ዌራይ ህዬ። ሸየም ምድር ኤረትርየ እንዴ ለአተሕዶ። ወሕድ እንዴ ሰዱ እት ጋብህዉ ጸንሐው፣ ምን ሳሕል ምድር ሰምሀር እንዴ ትከረ ለሰዴ። ወምን ረወሪት ከበሰ። እት ቀላቅል እንዴ ትከረ። ምስል ሐው ደገልል ለልትዓወን። ወምስል እንዴ ገአው። ምድሮም ምን ዐዱ ለልሐፍዞ እበ ገበይ ቀፍሮ ለዐለው ሸየም ወደገልል። ሰዐብ ኤረትርየ ምን ስኒን ቅዱም ጀላብ ሕርየት ምድሩ ለወደዩ ግድላ ለልአትፋቅድ ተየልል ቱ፣ እስትዕማር እግል አርደት ኤረትርየ። ምን ፖርቱጋል እት ወራታት ተዊር ምድር አፍሪቅየ። እት መደት ምልክ ዑስማንዪን እት ቱርኪ ወመስር። ወሐሬ ጥልያን እግል ሰኒ ረዪም ሰኖታት። እንግሊዝ ምን 2ይ ሐርብ እዲነ እት እዳረት ዐስከርየተ። ወእት ደንጎበ ህዬ አቶብየ እግል መራር መደት ከም ትሓወለያሀ ልትአመር፣ እሊ አውካድ እሊ ሸዐብ ኤረትርየ ጀላብ ሕርየቱ ዐውል ቃሊ እት ደፍዕ ሓለፈዩ፣ እት ሄራር ግድላሁ ህዬ ውሕደቱ አተረደ። ሽዑር ወጠንየቱ ወቀለ። ወጅንስየቱ ናይ ዲመ ሸክለ ክም ትጸብጥ ወደ፣ ለአስክ መደት ጥልያን ለዐለ ግድለ። ክል ሹም እብ እንክሩ ወድዩ ለዐላ ቱ፣
ምን መደት ጥልያን ወእንሰር ላኪን ሸዐብ ኤረትርየ እት ሐን ሐቴ እዳረት ተሐየበ ወሕዱዱ ኣመረ፣ ግድላሁ ድድ መስተዕምረትመ ሸክሉ እግል ለቀይር አንበተ፣ ምስል መትፈላል ሕክም ጥልያን እት 2ይ ሐርብ እዲነ ወምጸት ሕክም እንግሊዝ ለድድ ሕክም ውላድ ጋና ለሐሶሴ ለዐለ ሸዐብ ግድላሁ ንዙም ወሀደፉ ዋድሕ እት ገብእ መጸ፣ ሸዐብ ኤረትርየ ናይ ስያሰት ፈዛዐቱ እንዴ ትወቀለት እግል ሕክም እንግሊዝ እብ “ሐቅ-ምልክ ኖስ” ወሕርየት ወጠኑ እግል ልጣልቡ አንበተ፣ ለቀዳም እለ እብ መቃወመት ወኣቢ ሕክም ገብእ ለዐለ ግድለ። እትሊ ወክድ እሊ ንዙም ግድላ ስያሰት ዲቡ ሸንገለ፣ ደረሰ ወሸቃለ ወሕደቶም ወናይ ግድላ ንየቶም አከደው፣ ሜርሐት ድያናት ተናዚም ወሓዛብ ከወነው፣ ኤረትርየ ከም ክለን እት ሐን እስትዕማር ለዐለየ ስነነ ድወል ሕርየት ትትሀየበ። ሸዐብ ኤረትርየ ለናይ እዲነ ሚሳቅ ወማዳቱ ኢወጅቡ ማሚ? ለልብል ሰኣላት ሽከረት ግድላ ሐረካት ስያሰት ገብአ፣ ምናተ እስትዕማር ወሐዞት ገባይል ዕድዋን ሕድ ቶም፣ መስተዕምረት ለናይ ጃቀፎት አርዛቅ። ረዘቆት ዝሕረቶም ወአደቀቦት ናይ ስያሰት ወዐስከርየት መካስቦም እንዲኢኮን። አመት ሐዞት ሸዐብ ወናይ ሕርየት ንየቱ አለቦም፣ “መን ሕርየት ተአስትህሉ?” ለልብል ሰኣል በሊስ እግል ልርከብ ዐለ እግሉ፣ መስተዕመረት ሕርየት እግል ልማጡካ ገብአው ምን ገብእ። ሐቅ ወዋጅብ ቱ እንዴ ቤለው ኢወድወ፣ መሳልሖም ዶል ፈቅዶ ሌጣ ቶም ለልትወለቡከ፣ ሐቅ-ሕርየት ሸዐብ ኤረትርየ ህዬ። ድድ መሳልሖም እንዴ ገብአ ሰበት ትረአዮም። ቀድየት ለእት ሐን ሕክም ጥልያን ዐለየ ሊብያ ወሶማል ለሳረው እቡ አግቡይ ምኑ እግል ቀድየት ኤረትርየ ፈንተወ ከኤረትርየ እት ለትኬለመ ‘ጸሊም-ጸሊም ለልአስተዕምር እቱ’

ድቁባም ወግድላ ሸዐብ
ምን ሰነት 1946 ወእንሰር እዳረት ዐስከርየት ብሪጣንየ ሓዛብ ስያሰት እግል ልትአሰሰ ሰበት ስመሐት ለእት ምድን ነብሮ ለዐለው ዳርሳም። ሸቃላ ወደረሰ እተ ከምሰልሁመ ሜርሐት ድያነት ለትፈናተ ሓዛብ ከወነው፣ ለምን ቀደም እሊ እዕላን እሊ እብ ስትር ሸቄ ለዐለ “መሐበር ፍቲ ወጠን” እበ ትብል ስሜት ለልትአመር መሕበር እት ሕዝብ ጠወረ፣ ኤረትርየ እግል አርትርዪን። አልራቢጣ አ ል እ ስ ላ ም ያ ። መ ሕ በ ር ዐሳክር ጥልያን ለዐለው ፍራስ።
 

መሕበር ውሕደት ምስል አቶብየ ወብዕድ እንዴ ትበህለ ብዙሕ ሓዛብ ትኸለቀ፣ እትሊ ለበዝሐ ምነ ሓዛብ እግል ሑርየት nኤረትረየ ከድም ምንመ ዐለ፣ መሕበር ሕብረት ላኪን ድድ ሑርየት ዐለ፣ ለእብ ዐሳክር ጥልያን ወምን ሕክም ጥልያን ለተርፈው ኢጣልዪን ለከወነዉ ሓዛብ ህዬ ጥልያን ተአቅብለና ልብል ዐለ፣ ናይለ ወክድ ለሀይ ስያሰት ሸዐብ ኤረትረየ እት እቢ እስትዕማር ወሓዚ ሑርየት
እቱ ለትአሰሰት ምንመ ዐለት ዋይዲባት ድቁባት ድወል ዓመተን ወእብ አቶብየ ፍንቲት ከም ዐለት እቱ ታሪኽ ለአክድ፣ ጥልያን እብ እንግሊዝ ዶል ትፈለለት ለጥልያን ተአስተዕምረን ለዐለት ድወል እግል ዶሉ እት ሐን እዳረት ናይለ እተ ሐርብ ለትዐወተየ ድወል ገለድ (allied powers) እግል ልጽነሐ ከ ቀድየተን እት መጅልስ ቅራን እንዴ ትረኤት እት ቀራር እግል ልብጸሐ እትፋቅ ጋብእ ዐለ፣ እሊ ለፈህመት አቶብየ ምን ቀዳመ እት ዲፕሎማስየት ምስል ለድቁባት ድወል እግል ትሽቄ አንበተት፣

መሳልሐን ለሀምመን ድወል ህዬ ጋር ሸዐብ ኤረትርየ ኢወደየ፣ እት ቀበት ዐድ ለውሕደት ምስል አቶብየ ልብል እንክር ታመት ናይ አቶብየ ሰዳይትእንዴ ረክብ እብ ሽፍትነት ወቅታል መስኩበት እግል ልሐምርግ እት ልጅህድ እዳረት እንግሊዝ እት ትርኤ እንዴ ዖረት ወእት ትሰምዕ እንዴ ጸመት አዝመት ምኑ፣ እሊ እንዴ ኢለአክል ህዬ እግል ስሜት ሌጣ ለገብእ እብ መጅልስ ቅራን ለትከወነ ዶል “ዔፍየት ሓለት ስያሰት” ወዶል “መተቅብለት ሓዚ ሸዐብ ኤረትርየ” ለልትበሀል ሐሽምት አስክ ኤረትርየ ልትነደእ ዐለ፣ ተቃሪር ክእነ ለመስል ሐሽምት ህዬ ለናይ አማን እት ኤረትርየ ለዐለቱ ሐቂቀት ሕኔት ለአስእል ምስል መሳልሕለ እለን ወክል ድወል ለገይስ ተቃሪር ለሀይብ ዐለ።

መሲር ሑርየት ሸዐብ እብ ኖሱ ለሸዐብ እብ ግድለ ስያሰት ሌጣ እግል ለአክዶ ክም ኢቀድር ለልአርኤ ህዬ ለአርበዕ ድቁባት ድወል እት ቀድየት ኤረትርየ እት ሕድ ለኢበይእ ኤታን ለአቀርበ ሐቆለ ጸንሐየ። እት ደንጎበ እት ሐን ኢምበሮጦርየት 2. ስያሰት ድቁባም ወግድላ ሸዐብ ኣቶብየ ምስል አቶብየ እት ፈደሬሽን እግል ትእቴ ትጀበረት፣ ናይለ ወክድ ለሀይ ሜርሐት ስያሰት ኤረትርየ።
ምን ሕኔት ስኢን ሑርየት ላመ ፈደሬሽን ሐቴ ገበይ ተ እበ ልብል ትከበተዉ፣ እሊ ለትአክድ አቡነ ወልደኣብ ወልደማርያም ለቤለየ ሂጋ ህሌት “እት ፈደሬሽን መባጥርነ። ‘ሕኔት እጸድፍ አሽዋኽ ሐቅፍ’ ለልብል ዐለ” ቤለ። መፍሁም ኤረትርዪን እሊ እት እንቱ አቶብየ ለፈደሬሽን ክም መትዐድዪ እት ካምል እስትማር ጻብጠቱ ዐለት፣

እብ እንክር ለድቁባት ድውል ህዬ እለ ሐቂቀት እት ለአምራሀ ድድ ምራድ ሸዐብ ኤረትርየ እትሊ ቀራር በጽሐየ፣ እተ ወክድ ለሀይ ዎሮት ውቁል በዐል ሰለጠት አሜሪካ ጆን ፎስተር ዳላስ ሸዐብ ኤረትርየ ሑርየት ተአስታህሉ ምንመ ዐለት። ምስል መሳልሕነ ለትገይስ ሰበት ኢኮን ምስል አቶብየ ሓበርናሆም ብህልቱ፣ እሊ መባጥር እሊ እግል ልሰብበ ለቀድር ምሽክለት እግል ልፍሀሞ ላኪን ኢቀድረው፣ መሳልሕካ እግል ትዕቀብ መሳልሕ እብ ሐቁ ለጣልብ ሸዐብ ኪደት ሚ ከም ወልድ አቡነ ሼክ ኢብራሂም ሱልጣን እተ ዶለ ፈህማ ሰበት ዐለ፣ ሸዐብ ኤረትርየ ሐቁ ወሑርየቱ ሐቆ ኢረክበ እት መንጠቀትነ ሰላም ወመስኩበት እግል ተሀሌ ክም ኢትቀድር አሸረ፣ እተ ፈደሬሽንመ እብ ዋጅባት ፈደሬሽን ለትረሰመ ለለአተግንዕ ቀዋኒን ወተሽኪል ሕኩመት ምን ለህሌ እግል ዶሉ ሚ ወአኬት ወትበህለ፣ ለፈደሬሽን ኖሱ መሽክለት ቱ ለዐለ፣

እት ፈደሬሽን ለክልኤ ለልትሓበር ጀሃት ናይ ኖሰን ሕኩማት እት በን ሐቴ እግል ክልኤተን ለትወክል ሕኩመት ፈድራልየት እግል
ትሀሌ በ፣ ለክልኤ ምን ሐን ሕኩመት ፈደራልየት ለህለየ ህዬ ለሐቴ እት ቀድያት ቀበት ዐድ ናይለ ብዕደት እዴ አለበ፣ እት ፈደሬሽን አቶብየ ወኤረትርየ ላኪን እሊ ጋራት እሊ እብ ዋጅብ ሕዱ’ድ ኢዐለ፣ እግል መሰል ሕኩመት ኢምበረጦር ሃይለ ስላሴ ምን መሕከመት ሕኩመት ኤረትርየ ለልትዐዴ ቀድያት እት መሕከመት አቶብየ እግል ልትሐከም ቡ ለልብል ቀራር ሓለፈት፣ ምን ሕኩመት ኤረትርየ ለልሐልፍ ጋር እት መሕከመት አቶብየ እንዴ ኢገብእ እት መሕከመት ፈደራልየት ቱ እግል ሊጊስ ለውጅብ፣ ለፈደራልየት መሕከመት ላኪን እተ ፈደሬሽን ኢዐለት፣ ብዕደት ለተአትፈክር ጋሪት ህዬ ለእት ኤረትርየ እብ ሑርየት ጀራይድ ወከወኖት መሓብር ወሓዛብ ጥወርት ለዐለት ዐቦት ስያሰት። ምስለ እት አቶብየ ለዐለት ናይ እምበራጦርየት ሕክም እግል ትሓብር ጀረቦት ተ፣ ስያሰቱ እት ሕድ ለኢትበይእ ገባይል እብ ፈደሬሽን ሓበሮት ናይ አማን ናይ ፈደሬሽን ወምስል ናይ ነቢር ሀደፍ ከም ኢዐለ እግለ ለአፍህም፣ እሊ እንዴ ትጀረበ ክልኤ ለጀሀት እግል ለአተፍቀ ኢቀድረየ ምን ገብእ ሚ እግል ሊደየ ዐለት እግለን? ሐቴ ጀሀት እግለ እትፋቅ ኬደቱ ምን ገብእ ለዝልምት ጀሀት ዲብ ምን ወእብ ከፎ ትሸኬ? ለልብል ሰአላት እት ለሀንጦጥል ታርፍ ዐለ፣

እሊ ለፈሀመት ሕኩመት አቶብየ ህዬ። እት ቀበትለ ሐጫር ናይ 10 ሰኖታት ዕምራ እግለ ፈደሬሽን እት ተከይዱ ወተአትሓውኑ ሐቆለ ጸንሐት እት ሰነት 1962 እግል ኤረትርየ እት ሐን ካምል እስትዕማራ ኣቴታ፣ እግል ሸዐብ ኤረትርየ ህዬ እሊ ሐደስ እሊ እብ ግድላ ስያሰት ለገብእ ጅህድ ጀላብ ሑርየት ሚ ከም ፈደዩ አማረ ከ ግድላ እብ እሳት ወስላሕ እግል ለአንብት ቀረረ፣ ምን ሰነት 1961 እግል ሰላሰ ሰኖታት ደሙ ከዐ ከ እት ሰነት 1991 ሑርየቱ ረክበ፣ እትሊ ረዪም ወመሪር ግድላ ዋይዲባት ድቁባት ድወል፣ መትፈናታይ ረአይ ናይለ ጀላብ ሑርየት ለቀንጸው መሔርበት ወብንየት ውሕደት ሸዐብ ወቀረሮት ተሽኪል ለጀላበ ናድል ህለ ወጠን፣ እት ሕድ እንዴ ትከምከመ እግል ሸዐብ ኤረትረየ እለ ናይ ዮም ጅንስየቱ ከም ለሐጥጥ ወደዩ፣ ኤረትርያ እብ ፈድል ወላደ ለሸዕበ እግል ልርአየ ልትሐለመ ለዐለ ወእግል ልምበረ ለልትመኔ ወጠን ገብአት፣