|
ታሪክ ትግራይት እት ክቱብ - ህግየ እግል
ትጠወር
ህግየ እግል ትጠወር ወምን ግም ዲብ ግም ዲብ ትትወረስ እግል ትንበር። ናቅሰተ ዲብ ተአምም ወጭዊታ
ዲብ ተአረቴዕ ወተዐግል እግል ቲጊስ ገአት ምንገብእ እግል ትትከተብ በ፣ ክቱብ ለበ ሂጋ ህዬ ክምሰለ
ቅርድ ትሩድ ወሕጡጥ ለበ ዕጨት እግል ልትወሰፍ ቀድር፣ ህግያነ ትግራይትመ ሐቴ ምነ ታሪክ ቅዱም ለበን
ሀገጊ ዐድናታ፣ ትግራይት ምን ዘመን ቅዱም እግል ትትከተብ ክምሰል አምበተት ታሪክ ለሓኬ፣ እሊ ምን
ሰነት 1860ታት ወሐር ለትከተበ አክትበት ትግራይት ሰኒ ሑድ ምንማቱ ለእተ ወቀት ለሀይ ለዐለት
ህግያነ አው ከሊማትነእግል ነሕንፍል አተቅደሬነ፣ እሊ ምን ምእት አክትበት ለኢበዜሕ አክተበተ ህዬ ምን
ልውሕድመ እት ከርሱ ለህለ ታሪክ ትግራይት ለሸሬሕ። ገሌ ምን ዝሕረት አው ክብት ትግራይት ለከምክም
ምኒነ እንዴ ሐልፈ ዲብለ መጽእ ታርፌነ ለለሐልፍ። እግል ብሑስ ወአምር ለነፌዕ ወህግያነ ለረዝቅ
አክትበት እብለትፈናተው ወላድ ዐድ ወጋነ ለትከተበ ዝሕረት ሂጋነ ሰበትቱ። ሕናመ ምነ ህለዩ ዝያደት
እግል ንረዝቁ። ጋመቱ ዲብ ነአተምም ወጭዊቱ ዲብ ነዐግል ገበይ ራትዐት እግል ነአጽብጡ። መስኡልየት
እንረፌዕ፣
እብ አሳስለ ምን ዮም 11 አስክ 12 ናይ ወሬሕ 8 ሰነት 2007 ዲብ አስመረ እት ቃዐት ሀገር እብ
ወዛረት አዕላም እንዴ ትነዘመ ለገብአ መሕበር ጎማት ትግራይት ዕግል እብ አሳስለ አርፈዔናተ
መስኡልየት። እብ ክሱስ ትግራይት እብ ዓመት ምንመ ኢገብእ። እብ ሰበትለ ዲብ ዔማት አክባር ለሳድፍ
መሐገዝ ወመሐምረግ ከሊማት ትግራይት ሐድ ቅድረትነ እግል ነዐግል ወግልትነ እግል ንወስክ እንዴ እምቤቱ
ምነ ሐልፈ ክብት ትግራይት ዲብ ነሐንፍል ወምን ኖስነ ለመጽእ ከሊማት ዲብ ነአሬ ወንሰአል ለእዳሌናሁ
መርጀዕ ገብእ ለእምቤሉ ምነ እብ ክለ እግል ነዐሬ ለይእንቀድር ፋይሐት ሂጋነ ሑዳይ እግል ንጅቀፍ ምን
እምቤቱ፣ ከእንዴ አትሌነ ትግራይት ምን ምዶል እግል ትትከተብ አሰብዴት? ወምን ምዶልተ እት ዔማት
አክባር እንዴ አቴት ዲብ ረዋዲ ወትልፍዝዮናት እግል ተአክብር ወተሐብር ለአምበተት? እግል እሎም
ሰኣላት ለበልስ ጽበጥ እንዴ ተለ እግል ልትቀደም እግልኩምቱ፣
1.ትግራይት እት ክቱብ።- ክምሰለ እት መእተዮ ለትበሀለ። ትግራይት ምን ሰነት 1863 ወሐር
እግልታሪክ ትግራይት እት ክቱብ ትትከተብ አምበተት፣ እሊ ዲብለ ሐልፈ ስኒን እብ ወላድ ዐድ ወጋነ
ለትከተበ ክቱብ አው አክትበት ትግራይት ለለአምር ሰኒ ሑድ አው ክሉ ረአሱ ይህለ እግል ልትበሀል
ቅድር፣ ሂጋ ህዬ ለሐልፈ ክቱበ ኢትወረሰ ወምን ታርፌ እት ታርፌ ይሐልፈ ምንገብእ። ክመ ረአስ ሃርእ
ቅራር ለተሀንጦጥል ሓጀት እግል ትትወሰሰፍ ትቀድር፣ ትግራይት ሐቴ ምን ሀገጊ ሴም እት ገብእ ወለት
ግእዝ ክምሰልተ ልትሀደግ፣ እብ ሕሩፍ ግእዝ ህዬ ትትከተብ፣ ላመ ቀደም እለ ለትከተበ አክትበት
ትግራይት እብሊ ሕሩፍ እሊ ለትከተባቱ፣ ምን እሊ ሐድ ምእት ለገብእ አክትበት ትግራይት አስክለ
መተንስየት ክርን ገቢል አው ምተቅብለት ትልፍዝዮን ኤርትርየ ለኣመረው ሀለ ምንገብእ ሰኒ ሑድ እት
ረአስ ግብአቱ። ምን ክልኦት ክታብ ለይልሕዶ እብ ገበይ ክርን ገቢል ዲብ በራምጅ ገሌ ምኖም ዲብ እዝን
መተንስየት ለበጽሐው ምን ለሀሉ ለእብ ነፈዕ ወድ ዕትማን ኤርትርያይ ወኢኖ ሊትማን ጀርመኒያይ
ለትከተበው አክተበት አድጋማት ወሐይለት
ሌጣቶም፣ ገሌ እብ ክሱስ ወጸብጥ እሊ አክትበተ እሊ ረኤነ ምንገብእ።
1. ለሳልፋይ እብ ክሱስ ትግራይት ለትከተበ ክታብ እት ሰነት 1863 እት ገብእ። ሐቆሁመ ዲብ ሰነት
1865 ብዕድ ክታብ ትከተበ፣ እሎም አክትበት እሎም እብ ፈርንሳይት ለትከተበው እት ገብኦ። ዲብ በርኔ
ለትትበሀል አካን ጠበዐው፣ ኬትባዮም ማንዚንገር ዌርኔር ለልትበሀል ወድ ፈረንሳቱ፣ እብ ሂጋ ፈረንሰ
ለትከተበ ምንማቱ እብ ክሱስ ሂጋ ትግሬ ለሓኬ፣ እሊ ክታብ እሊ ክቱብ እቡ ለህለ ሕሩፍ ላቲን ሰበት ቱ
እብ ቀሊል እግል ትፍሀሙ ስዱድቱ፣ ገሌ ምነ ዲብ እሊ ክታብ እሊ ለህለ አክራን ሳልፋይ ወራብዓይ ሐርፍ
ትግራይት ጠቢዐት ክርንተ ለአክድ፣ እት ሕሩፍ ላኪን መሻክል ሕሩፍ “ሐ” ወ “ሀ” ህለ ክምሰል ግእዝ
ወአምሐርኛ ሰበት ልትነፈዖ እቡ እት ቅራአት ወጸዔነ፣ ምናታ የም ለአለቡ ባዲ ወለትረሰዐ ከሊማት
ትግራይት ሰበት ብዲቡ ክምሰል ዔማት ወዝሕረት ሂጋ ትግራይት እግል ልትዐለብ ቀድር፣ መሰለን ገሌ ምነ
ዲብ እሊ ካታብ እሊ ለረከብናሁ ከሊማት ቆት። ሕል። ሀሌ። ሀሪሽ። መርፌ ወለመስሉ ነሀድግ፣ እት
phonotics ወ phonolojy ሕሩፍ ትግራይት ለቀይሮ መንቅመት ወእብ ፍንቲት ተርጅሞ ለዐለው
ወላድ ዐድ ልግበኦ ወኖሱ ለኬትባይ እት ገሌ ለህጀት ሌጠ ለአተንክብ መስል፣ ህታማ እት እንተ ናይ
ብዕድ ለህጃት ኢሓበረ እግል ኒበል ይእንቀድር፣ እግል “ጸ” ወ “ዘ” ለኢነጥቅ ከሊማትመ እባሀን
ቃርባት ዐለየ፣ እብ ዓመት ሳሕል። ማርያ መንሰዕ ወ ሰምሀር ለሸምል ላህጃት ህለ እቱ፣ ለናይ ሰልፍ
ክታብ ሂጋ ትግሬ።- ህግያ ትግሬ እት ክቱብ እንዴ ኢትትዐዴ ብዙሕ ገባይል ልትሃጌ እበ ክምስለ ዐለ
ልትሀደግ፣ ዲብ ክቱብ እግል ትትዐዴ አው እግል ትትከተብ ለአተቅደረየ ጋር ላኪን ተርጀሞት ክታብ ቅዱስ
ዲብ ትግራይትቱ፣ እብ ራዐዮት ናይለ ዲብ ሰነት 1866 ዲብ ሚነት ባጼዕ ለአተው ሚስዮናያም ዲብ ሰነት
1871 ለናይ ሰልፍ ቤት ምህሮ ሽዌደናይት ወንጌላይት ምስዮን ዲብ ዓይለት ተከሰተት፣ ዲብ ሰነት
1874 ህዬ ዲብ ገለብ በርናምጅ ወራቶም አምበተው፣ ዲብ ሰነት 1877 ኦሮ ትሩድ መርከዝ ምስዮን ዲብ
እም-ክሉ ድዋራት በጼዕ ከስተው፣ እብሊ ወቀት እሊ ለዲብ እምኩሉ ልግበእ ወገለብ ልትሀየብ ለዐለ ምህሮ
ዲን ክስታን እብ አምሐረኛ ልትሀየብ ዐለ፣ ሰበቡ ዲብለ ወቀት ለሀይ እብ ትግራይት እግል ኢለአድርሶ።
ክቱብ ትግራይት እንዴ ተርጀመው እግል ለአድርሶ ለቀድሮ አንፋር እግል ልርከቦ ኢቀድረው፣ ሐቆ ሐጪር
ወቀት ላኪን ለዲብ ባካቶም ነብር ለዐለ ሸዐብ ትግራይት ዲኢኮን አምሐርኛ ለኢለአምር ክምሰልቱ ክምሰል
ኣመረው። ዳርሳም አንፋር እንዴ አዳለው እግለ ናይ ዲን አክትበት ዲብ ትግራይት እግል ልተርጅሞ
አምበተው፣ እግል ሰልፍ መደት ህዬ ዲብ ሰነት 1889 ወንጌል ማርቆስ ምን አክትበት “ሐዲስ ክዳን”
ዲብ ትግራይት እንዴ ተርጀመው ዲብ እም- ኩሉ ለዐለት መጥበዐት ሺወደናይት ወንጌላይት ምስዮን ጠብዐው፣
እሊ ክቱብ እሊ ለተርጀመው ቀሽ ዳዊት አማኒኤል ወቀሽ ተወልደመድህን ገብረመድህን ቶም፣። እሎም ክልኦት
ከህናት እለ ወራት እለ ለአወቁ ዲብ ህለው ታቡዖም ለዐለ ምስዮናይ ህዬ ደክቶር ካርል ቪክዊስት
ለልትበሀልቱ፣ ሐቆ እሊ እሎም እት ለዐል ለተሀደገው ክልኦት ዳርሳም ምስል ብዕዳም መልሂቶም እንዴ
ገአው እብ ቀሽ ካርል ጉስታብ ፊዴን ዲብ ልትሰደው እግል ክሉ አክትበት ሐዲስ ክዳን ምን ህግየ ግሪክ
ምስል ግእዝ ወእንግሊዝ ዲብ ለአትመሳኑ ዲብ ሰነት 1902 ዲብ ሽዌደናይት ምስዮን ዲብ አስመረ
ጠብዐው፣ ዲብ አግቡይ ተርጀሞት ናይለ ዲብ ሰነት 1889 ለተርጀመ ወንጌል ማርቆስ ረኤነ ምንገብእ።
አግቡይ ተርጀሞቱ ልግበእ መባትክ ሕሩፉ ምስለ እግል ሰልፍ መረት ለጠበዐ ናይ አምሐርኛ ክታብ ቅዱስ
ልትማሰል፣
2. ለካልኣይ እብ ክሱስ ትግራይት ለትከተበ ቃሙስ ኢንግሊዝ ትግራይት ቱ፣ እሊ ክታብ እሊ ኦሮ ምነ
ገዳይም እብ ሰበት ከሊማት ትግራይት ለትከተበ አክትበት እትገብእ። እት ሰነት 1868 እብ
(Beurmann, MoritzVon) ትዳለ ወዲብ ለንደን ጠበዐ፣
3. አምበል እሊመ እት ለሰነት በህለት ሰነት 1868 እብ ሀገጊ። ትግራይት። ዐረቢ። እንግሊዚ
ወጀርመን ለትከተበ ክታብ ቀዋዕድ ትግራይት ህለ፣ እሊ ክታብ እሊ ዲብለ ወቀት ለሀይ መትሃግየት ትግሬ
ልትነፈዖ እቡ ለዐለው ህለ፣
|
